Dos Winkel is een begrip in de onderwaterfotografie. Vijftig jaar lang reisde hij de wereld rond met zijn vrouw Bertie. Zij fotografeerde vooral tribale mensen, hij het onderwaterleven. Bezorgd over de snelheid waarmee zeeleven achteruitgaat, richtte Dos de Sea First Foundation op. Vorig jaar gaf hij – gedwongen door kanker – zijn afscheidslezing. Maar zijn werk voor Sea First gaat door.

Tekst: Kris Achten / Foto’s: Dos Winkel

Dos, hoe gaat het nu met je?

“Lichamelijk best goed. Ondanks mijn gezonde levensstijl kreeg ik elf jaar geleden kanker – het begon als prostaatkanker, maar ondertussen heb ik een 200-tal kleine tumoren in mijn buik: peritoneale carcinomatose. Ik wil geen chemo ondergaan, omdat de te verwachten levensverlenging en de mogelijk ernstige bijwerkingen niet in verhouding staan tot de behandeling. Zo kan ik hopelijk nog een poosje voor mijn vrouw blijven zorgen, als mantelzorger (Red.: Bertie heeft al enkele jaren de Ziekte van Parkinson). Ik ben inmiddels gestopt bij Sea First als spreker en lesgever, maar blijf als erevoorzitter bezig met de logistiek en lees alle laatste onderzoeken: de zee is en blijft mijn leven.”

Wat dreef je om Sea First Foundation op te richten?

“Doordat ik zo vaak dook, merkte ik vanaf de eerste rij dat er iets aan de hand was met het onderwaterleven – ik zag steeds minder vis en zeedieren. Alle ecosystemen gingen erop achteruit: koraalriffen werden ziek, mangrovebossen verdwenen, maar ook in regenwouden, in beken en in bergmeren ging het steeds slechter met de flora en fauna. Ik schreef wereldwijd experts aan en ze waren het allemaal roerend eens: het gaat mis en het is man-made. Daarom richtte ik in 2009 de Sea First Foundation op, met als hoofddoel educatie, over al wat in de oceaan leeft en… misgaat. We bieden lessen aan in oceaangeletterdheid. Scholen kunnen ook een lespakket aankopen of – indien we voldoende sponsors hebben – krijgen.”

Wat is de kern van het probleem?

“De opwarming van de aarde en van onze zeeën. Veel mensen maken zich enkel zorgen om CO2, maar het effect van methaan en lachgas, beide bijproducten van de dierenindustrie, is respectievelijk 86 en 310 keer groter! Wereldwijd eten we met 8,2 miljard mensen 82 miljard landbouwdieren per jaar. Al die dieren produceren CO2, methaan en lachgas. En al die dieren moeten gevoed worden. Om dat eten te verbouwen, hebben we de oppervlakte van heel Noord- en Zuid-Amerika samen nodig. En wat al die de gekapte bomen niet aan CO2 meer kunnen opnemen, verdwijnt voor een groot deel in de oceaan, wat leidt tot verzuring, met dramatische gevolgen voor het zeeleven. Wat weinig mensen weten, is dat tenminste de helft van onze zuurstof door de oceaan wordt geproduceerd – bij wijze van spreken komt dus elke tweede ademteug die je neemt uit de zee. Je zou voor minder plantaardig eten.”

En wat als we vis in plaats van vlees zouden eten?

Vis eten maakt het probleem eigenlijk alleen nog maar erger. Vissen zijn onze bondgenoten in de strijd tegen de klimaatverandering. Wanneer vissen eten, slikken ze verzuurd zeewater en calcium in. Aan de andere kant zitten in de ontlasting zogenaamde ‘poepsteentjes’ (kleine korreltjes calciumcarbonaat). Deze zakken naar de zeebodem en vormen daar uitstekend substraat voor de dieren die daar leven. Elke vis die gevangen wordt, versnelt dus de opwarming van aarde. Bovendien wordt er nog steeds gevist waar het niet mag. En wat uit de zee komt, zit boordevol gifstoffen, waaronder micro- en nanoplastics. Voor de Omega-3 vetzuren hoef je ook geen vis te eten – vis maakt deze vetzuren namelijk niet zelf, maar krijgt ze binnen door het eten van bepaalde planktonalgen en die kunnen we namelijk perfect kweken op land. Wat voor veel mensen ook nieuw is, is dat vissen een goed ontwikkeld centraal en perifeer zenuwstelsel hebben. Angst, stress en pijn voelen ze bij alle soorten trauma – pijn vooral in hun mond.”

Heb je er nog hoop op?

“Om de voormalige dictator van Venezuela, Hugo Chavez, te quoten: ‘Als het klimaat een bank was geweest, was het al lang gered.’ Toch is de situatie niet hopeloos. Er gebeuren heel mooie dingen, zoals de ontwikkeling van stamcelvlees en -vis. Als we dat allemaal zouden gaan eten, dan hadden we maar 1300 dieren nodig om de wereldbevolking te voeden. Dit is een zeer interessant onderwerp, waarover ik uren zou willen praten. Het probleem met methaan, lachgas en stikstof zou dan meteen zijn opgelost. Het gaat nog even duren, maar the future is vegan, en cruelty-free. Het komt eraan, al zal ik het niet meer meemaken.”

Wat is de kleinste en meest impactvolle actie die onze lezers kunnen doen?

“Zolang dat stamcelvlees en -vis in Europa nog niet goedgekeurd is door de European Food Safety Authority, de EFSA, is het verstandig om in het belang van de toekomstige generaties in stapjes steeds plantaardiger te gaan eten. Van flexitariër (driemaal of vaker in de week geen vlees of vis consumeren) naar vegetariër en uiteindelijk naar vegan. Daarnaast zijn er natuurlijk ook de andere evidenties: groene stroom en vooral geen gas meer gebruiken. Stemmen op politieke partijen die tegen het subsidiëren van de vlees- en visindustrie zijn. Die subsidies kunnen ook dienen om vissers om te scholen naar duurzame beroepen, zoals men in Zweden heeft gedaan.”

Even terug naar de oceaan. Waar was je laatste duik?

“In de Seychellen, vijf jaar geleden. Wat ik daar zag, heeft me geschokt. Vissen met longlines is een van de grootste industrieën daar, en het creëert een enorme ravage – vogels, schildpadden en dolfijnen blijven in de haken van die longlines hangen en sterven een verschrikkelijke verdrinkingsdood. Die bijvangst wordt gewoon gedumpt. Ik was kapot en had genoeg gezien. Sindsdien wijt ik me nog gemotiveerder aan Sea First. Ik heb heel veel moois gezien en gefotografeerd – en zelfs nieuwe diersoorten ontdekt en dat materiaal gebruiken we om onze lessen en lezingen te illustreren. En neen, er is nog niets naar mij vernoemd. Want dan moet je zeggen waar je het precies hebt gevonden en dan gaat men dat dier vangen en ontleden – maar dat wil ik dus niet. Ik heb in ieder geval vijf nieuwe diersoorten ontdekt!”

Wat is de mooiste plek waar je ooit dook?

“Dat is bijna onmogelijk om te zeggen. Ik heb van regenwouden, mangrovebossen, bergmeren tot koraalriffen gedoken en overal is veel moois gezien. Maar zet je het me het mes op de keel: Hidden Bay in de Raja Ampat, een eilandenarchipel ten westen van de Vogelkop van West-Papoea, Indonesië. Dat ontdekte een vriend van me vanuit de lucht, met een vliegend rubberbootje dat hij tot een soort van helikopter had omgebouwd. Daar wil ik gerust terug een week in een bootje gaan zitten met wat eten, mijn camera-apparatuur en duikmateriaal.”

Wat wens je onze lezers, en wat mogen we jou wensen?

“Aan jullie lezers: een duurzame toekomst, en aan mezelf: een medisch wonder.”

We wensen het je toe. Namens de zee, en onze aarde: dank je wel, Dos, voor je levenswerk.

Meer info over en van de Sea First Foundation (educatie, interviews en vegan recepten) op www.seafirst.nl en www.seafirst.org. De foto’s van Dos en Bertie vind je op dos-bertie-winkel.com.