Bijna 23% van het Belgische grondgebied wordt ingepalmd door bos. Niet mis, al wordt dat gemiddelde stevig opgekrikt door Wallonië. Vlaanderen alleen daarentegen is een van de minst beboste gebieden van Europa. Tijd om aan de alarmbel te trekken? Of valt het allemaal nog mee met het natuurbehoud in België en de staat van het Belgisch bos?

We vragen aan Xavier Coppens, regiobeheerder bij het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), hoe het is gesteld met de staat van het Belgisch bos. “Tegen onze intuïtie in is er de laatste honderdvijftig jaar best veel bos bijgekomen in België”, steekt Coppens van wal. “En gelukkig maar, want bossen zijn belangrijk. De meeste mensen weten ondertussen dat bossen CO_² vangen en op die manier de klimaatsverandering onder controle houden, maar ze spelen ook een belangrijke rol bij, bijvoorbeeld, de stikstof- en koolstofcyclus of onze grondwaterhuishouding. Om nog maar te zwijgen van de economische en sociale factoren.”

Het Belgisch bos door de eeuwen heen

Ons bosbestand ligt dan misschien niet op intensieve zorgen, het heeft er ooit wel beter uitgezien. Wil je terug naar een tijd waarin grote delen van België bedekt waren met bomen? Dan moet je de klok een dikke duizend jaar terugdraaien. In die tijd kon je zelfs in Oost- en West-Vlaanderen door uitgestrekte wouden dwalen. Rond de zesde en zevende eeuw veranderde er iets: Germanen trokken onze contreien binnen en begonnen met de eerste houtontginningen. Van de negende tot de elfde eeuw versnelde die boskap onder invloed van de abdijen. Hout was op dat moment dé basisgrondstof voor werkelijk alles. Mensen staken er hun vuren mee aan, timmerden er meubels en kisten mee, en bouwden hun schepen en huizen van hout. Niet onlogisch: de baksteen werd pas uitgevonden in de achttiende eeuw en van plastic was er helemaal nog geen sprake.

In de negentiende en twintigste eeuw deden we daar nog een schepje bovenop. Toen ontgonnen we in een hoog tempo hout voor zijn energiewaarde. Conclusie: sinds de negentiende eeuw gingen we met de botte bijl door ons bosbestand, waardoor veel van onze oerbossen verdwenen. “Maar er zijn er nog wel te vinden”, weet Coppens. “Het Meerdaalwoud bij Leuven bijvoorbeeld, of het Zoniënwoud bij Brussel.” Als vuistregel geldt: hoe oostelijker je gaat in Vlaanderen, hoe beter de bossen bewaard bleven. Het ontbossingstij is ondertussen ook gekeerd. De inkrimping van ons bosbestand werd tot staan gebracht en sinds 2000 bestaat er een wet die de hoeveelheid woud in ons land moet doen uitbreiden.

De staat van het Belgisch bos

Bossen hebben een economische waarde. In Wallonië vormt bosbouw nog een groot aandeel van het BNP en zelfs de Vlaamse bossen zijn nog een beetje geld waard. Zo wordt hout uit Vlaanderen onder andere geëxporteerd naar China en India. Coppens: “Ons hout is op zich niet zo speciaal, maar China en India hebben zo’n grote houthonger dat ze het over de hele wereld bij elkaar sprokkelen.” Toch is economie niet noodzakelijk het speerpunt van modern bosbeheer. Recreatie en ecologie worden steeds belangrijker en ook het ANB zet daar sterk op in. “Een bos heeft een belangrijke sociale functie. Daarom besteden we steeds meer aandacht aan bijvoorbeeld wandel-, fiets- en ruiternetwerken.” Coppens vindt dit cruciaal in een digitale omgeving waar mensen steeds meer van de natuur vervreemden. “Het is een tikkende tijdbom. Hoe meer mensen vervreemden van de bossen, hoe moeilijker het wordt om in België aan natuurbehoud te doen. Want hoe kan je om iets geven als je het nooit hebt gezien?” Het idee hierachter is: hoe vaker je een ree, een vos of een machtige boom ziet, hoe meer je openstaat voor ingrepen ten voordele van de natuur, ook als die misschien wat persoonlijk ongemak veroorzaken.

Vogels spotten en een pintje drinken

Het eerste wat je leest wanneer je naar de website van het ANB (natuurenbos.be) surft, is de zin ‘trek de natuur in’. Je krijgt er suggesties voor wat je in hun bos en natuurgebieden kan doen – van wandelen tot schaatsen – zodat je vaker en meer in de natuur komt. En toegegeven, wandelen kan overal, maar is het niet leuk als je wandeling duidelijk is aangegeven, je onderweg infoborden tegenkomt en je kan uitrusten op goed geplaatste banken en picknicktafels?

‘De natuur intrekken’ is volgens het ANB trouwens niet enkel weggelegd voor mensen die twintig kilometer willen stappen of die hards die met plezier in een trekkerstentje slapen. Vogels spotten, een pintje drinken op een terras in de natuur of kampen bouwen met je kinderen: het kan allemaal volgens Coppens. “Zolang je maar in contact komt met de natuur. Het is trouwens aangetoond dat rondlopen in de wildernis je mentale en fysieke gezondheid ten goede komt. In plaats van pillen, kunnen dokters misschien beter een uur per dag activiteiten in de frisse boslucht voorschrijven”, grapt hij.

Wildernis in België?

Tijdens ons gesprek spreekt Coppens vaak over ‘wildernis’. Een begrip dat je niet meteen op onze Belgische natuur zou kleven. “Denk bij dat woord niet enkel aan een tropisch oerwoud of de oneindige wouden in Canada”, verduidelijkt hij. “Wildernis is gewoon natuur die zijn gang mag gaan en waarop de mens zo min mogelijk ingrijpt.” Dat hoeft trouwens niet noodzakelijk te botsen met recreatiemogelijkheden. “Als er everzwijnen, otters of edelherten opduiken, is dat juist een meerwaarde voor de recreatie. Zolang mensen niet verwachten dat ze altijd over mooi aangelegde paadjes door het bos kunnen wandelen.”

De laatste honderdvijftig jaar groeide ons bosbestand misschien voorzichtig aan, maar het staat toch onder druk. Komt het wel goed met onze bossen? Coppens is een voorzichtige optimist. De komende dertig jaar ziet hij de verstedelijking alleszins nog verdergaan. “Er worden nog altijd meer industrieterreinen en woonwijken gebouwd dan bossen.” Ook de klimaatverandering zal een moeilijk in te schatten impact hebben. Bossen zien nu eenmaal af van droge periodes en overstromingen. “Maar als we de moed hebben om een continu beleid te voeren dat niet met elke regering verandert, dan kunnen bossen blijven bestaan en uitgebreid worden. Het is echt mogelijk.”

Over het Agentschap voor Natuur en Bos

Het Agentschap voor Natuur en Bos is een Vlaamse overheidsinstelling die zich inzet voor het milieu en onze Vlaamse bossen. Ze doet dat onder andere door actief bossen of natuurlandschappen aan te kopen en te onderhouden en open te stellen voor het publiek. Het ANB geeft ook advies aan steden en gemeenten en voert milieu-inspecties uit. www.natuurenbos.be

Tekst: Toon Verlinden