De Zuiderwaterlinie is een van de oudste en langste waterlinies van Nederland. Al sinds de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) zette men in Brabant water in als verdedigingsmiddel. Nu kun je al wandelend genieten van natuurpracht en militair erfgoed. De Zuiderwaterlinie strekt zich uit van Bergen op Zoom tot Grave.

Tekst: Lennert Van Loo / Foto’s: VisitBrabant.com

Verken de Zuiderwaterlinie

Wandelen langs forten en vestingsteden

Het pad is 290 kilometer lang en onderweg passeer je elf vestingsteden waaronder Willemstad, Breda, Heusden en ’s Hertogenbosch. Het wandelpad volgt het bestaande wandelknooppuntennetwerk en kan je in beide richtingen lopen.

Geen zin of tijd voor een langeafstandswandeling? Op VisitBrabant.com vind je hiervoor een handige knooppuntentool, waarmee je je eigen wandellus maakt.

De steden stralen een rijke geschiedenis uit, met prachtige monumenten en eeuwenoude vestingwerken. Hier kun je ook sfeervol winkelen of bijkomen van je wandeling en genieten van de Brabantse gezelligheid op een terrasje. Buiten de vestingsteden liggen talloze forten en schansen. Hier wandel je in alle rust door inundatiegebieden, over dijken en langs wielen, genietend van een unieke mix van militaire historie en natuur.

Water als bondgenoot

Waar in de middeleeuwen vestingsteden dikke muren optrokken ter verdediging was dit later niet meer voldoende. Wapens werden krachtiger en belegeraars schoten van verder over de stadsmuren heen.

De vijand moest op een andere manier op afstand worden gehouden. Hoe? Via een complex netwerk van sluizen, stuwen, waterlopen en dijken waarmee grote stukken land strategisch onder water werden gezet.

De langeafstandswandeling

Het langeafstandspad is in beide richtingen aangeduid met groen/gele bordjes met het Zuiderwaterlinie-symbool. Onderweg valt er genoeg te beleven, van vestingwerken zoals Fort de Roovere, waar je met droge voeten door het water loopt tot de zogenoemde ‘Mozesbrug’. In beschermde natuurgebieden bespeur je talloze sluisjes, verhogingen en wateren. Etappesuggesties vind je in de wandelgids van het Zuiderwaterlinie wandelpad, dat alle wandelknooppunten en highlights vermeldt. Maar je kunt ook kortere deelroutes wandelen.

Het westelijke startpunt van de wandelroute is het Stationsplein (treinstation NS) in Bergen op Zoom. Hier zijn de oude Vlaamse invloeden nog steeds aanwezig. De stad telt 800 monumenten en in het middeleeuwse centrum proef je de historische sfeer van weleer. Loop je liever van oost naar west, dan vertrek je op de Markt in Grave. In en rondom dit vestingstadje vind je nog volop sporen van de strijd tegen het water en gevechten met belegeraars. Unesco-Werelderfgoed en gezellige straatjes wachten om door jou ontdekt te worden.

Opgelet: hoogwater

Bij hoogwater van de Maas zijn sommige trajecten van de Zuiderwaterlinie minder goed of in zijn geheel niet begaanbaar. Er zijn alternatieven om op dat moment verder te wandelen. Check de kaart of de online routeplanner voor een alternatieve route.

Rondwandeling historisch Heusden

Far Out ging op verkenning in en rondom vestingstadje Heusden. Heusden ligt in het midden van de waterlinie, en vanuit Antwerpen rij je in iets meer dan een uur (98 km) tot aan Parkeerplaats Heusden Centrum Zuid. We trekken onze wandelschoenen aan en na korte blik op de omwalling en gracht (Wandelknooppunt 86) stappen we met de vestingwerken van Heusden in onze rug in zuidwestelijke richting door Oud-Heusden.

Na een kort stukje langs de invalsweg (via knooppunten 77 en 78) slaan we rechtsaf richting natuurgebied de Hooibroeken (70). We wandelen over een uitstekende fiets- en wandelweg langs weilanden, akkerland en een eendenkooi. In de Hooibroeken horen we de vogels fluiten en worden we vriendelijk begroet door tegemoetkomende fietsers.

De dijk op

Waar de Kooilaan op de Elshoutse Zeedijk stoot, wandelen we de dijk op. Deze dijk zorgde eeuwen geleden al voor bescherming tegen instroming van zee- en rivierwater. Later maakte de dijk onderdeel uit van de Stelling van Heusden. De Zeedijk loopt slingerend door het landschap, en vanaf het pad bovenop heb je een mooi zicht op de omliggende polders.

Op de Zeedijk slaan we rechtsaf en volgen we het pad in noordelijke richting tot aan het kleine kerkje. Onderweg passeer je eerst nog een sluisje en de schans van Doeveren. Volg het pad langs het kerkje en beklim de hoge dijk. Je kijkt nu uit op de Bergsche Maas, op een mooie dag gegarandeerd druk bevaren door pleziervaart. Je hebt tijd genoeg om alle activiteit op het water te bekijken, want we blijven op de dijk en slaan rechtsaf in oostelijke richting naar de brug (74).

Onder de brug door volgen we de Nieuwe Maasdijk tot we vanaf de aarden wallen uitkijken op de vestingwerken van Heusden (76). Voor ons ligt de Wijkse Poort (50). Nog nagenietend van het uitzicht betreden we het oude vestingstadje met zijn talloze monumenten. Hier laten we de knooppuntenroute even los en struinen langs leuke winkeltjes en gezellige terrasjes.

Binnen de vestingwal

De vesting Heusden ontstond rond de waterburcht, strategisch gelegen aan de Maas. De stad kreeg als een van de eerste Hollandse steden een stadsmuur. Na 1968 werd de vestingstad compleet gerestaureerd. Heusden kreeg hiervoor de prestigieuze Europa Nostra-restauratieprijs.

Het vestingverleden van Heusden is overal voelbaar. Je waant je in de 17e eeuw, wandelend door de eeuwenoude straten. Op de Vismarkt nemen genieten we op een terrasje van een welverdiende pauze. Even later lopen we rond de stadshaven, over het bruggetje naar de molen. Bij de haven heb je een mooi uitzicht op de nostalgische standerdmolens.

Wat een uitzicht

We pakken de route weer op bij knooppunt 51, passeren de Veerpoort op weg naar knooppunt 53 en kort daarna 57. Hier verlaten we de stad via de Heusdenseweg. We bevinden ons nu buiten de vestingwerken. Direct na parkeerplaats zuidoost (80) slaan we rechtsaf. Het is nu nog maar iets meer dan een kilometer tot het vertrekpunt (via 85 en 86).

Voordat we weer terugkomen op ons vertrekpunt genieten we nog even van het uitzicht op de historische vestingwerken met zijn stervormig patroon. Nog niet genoeg van Heusden? Via de Steenweg sta je in no-time weer in het centrum.

Voordat we aan de terugreis beginnen eten we een hapje in een gezellig restaurant aan de Vismarkt. Terwijl wij met een voldaan wandelgevoel plaatsnemen zakt de zon langzaam aan de hemel en genieten wij van ons dessert… Heusden in het avondrood.

Wandlen langs forten en vestingsteden
Praktisch

• Startpunt: Parkeerplaats Heusden Centrum Zuid
• Wandeling van ca. 12 km via de knooppunten:
  86 – 77 – 78 – 70 – 74 – 76 – 50 – 51 – 53 – 57 – 80 – 85 – 86
• Voor een kortere versie van ca. 5,5 km volg je de knooppunten:
  86 – 75 – 76 – 50 – 51 – 53 – 57 – 80 – 85 – 86
• visitbrabant.com

Historische highlights

• Vestingwallen rondom Heusden. Vanaf de wal heb je een goed zicht op de stadsgracht en de hierin gelegen versterkte eilandjes (ravelijnen).
• Drie standerdmolens op de vestingwallen zijn op afspraak te bezoeken.
• Restanten Kasteel Heusden en de Bromsluis. Rond dit kasteel ontstond de stad Heusden. Een blikseminslag in het jaar 1680 raakte de kruitopslag, waardoor het kasteel volledig werd verwoest. De nabijgelegen Bromsluis uit begin 17e eeuw deed dienst als uitvalsbasis voor een tegenaanval. Via een ‘natte sortie’, ofwel een geheime doorwaadbare tunnel onder de verdedigingswal door, konden verdedigers de vesting verlaten.
• Wijkse Poort en Veerpoort (Waterpoort 2). Heusden had oorspronkelijk vier stadspoorten, een in elke windrichting. Vandaag zijn enkel de Wijkse Poort (genoemd naar het volgende dorp Wijk bij Aalburg) en de Veerpoort (ook wel Waterpoort genoemd) overgebleven.
• Gouverneurshuis uit 1592 (Putterstraat 14). Was ooit de pastorie van de N.H. Kerk en werd later de ambtswoning van de gouverneur van de vesting Heusden. Nu is het Gouverneurshuis dé plaats die de geschiedenis van Heusden en omstreken tot leven laat komen.
• Heemtuin De Meulenwerf. De plaats waar vroeger de stadsboerderij lag vlak achter de wal. Nu een oase van rust waar natuur en cultuur samen komen. Ieder jaargetijde te bezoeken. Gratis toegang via de Molenstraat of einde Waterpoort.